Od 1869 r. przewóz poczty koleją w całej Rosji podlegał pod samodzielną instytucję, niezależną od terenowych zarządów pocztowych. Wydzielono specjalny Zarząd Przewozu Poczty Koleją, któremu podlegały oddziały terenowe. Te ostatnie sprawowały nadzór nad placówkami pocztowymi w wagonach i na stacjach kolejowych. W 1869 r. wprowadzono zasadę numeracji tras ambulansów pocztowych. Każdą trasę oznaczono dwoma kolejnymi liczbami. Liczbą nieparzystą określano kierunek od stacji początkowej do stacji docelowej, a liczbą parzystą kierunek powrotny. Już od 1871 r. na linii fabryczno – łódzkiej kursował ambulans pocztowy nr 31/32 relacji Koluszki – Łódź, który w 1891 r. stał się lokalnym ambulansem bez przydzielonego numeru. Ponadto od 1891 r. na szlaku Koluszki – Ostrowiec kursował ambulans pocztowy nr 109/110.533.

Datowniki kolejowych ambulansów pocztowych z Koluszek.

Odkąd przez Koluszki poprowadzono kolej i znacząco wzrosła liczba mieszkańców osady pojawił się problem, a mianowicie ekspedycja pocztowa. Nie było to sporadyczne narzekanie, ale wręcz nagonka na carskie władze obficie zachowana w prasie z końca XIX w. Cały obszar obecnych Koluszek, aż do I wojny światowej podlegał Urzędowi Pocztowemu w Brzezinach. Mieszkańców irytował fakt, że listy nadsyłane z Warszawy, trafiały przejeżdżając przez Koluszki do Łodzi, skąd wracały do naszej osady. Najlepiej problem opisuje ówczesny anonim w liście do redakcji „Tygodnia” z 5 sierpnia 1883 r.:

„Nie ulega wątpliwości, że za lat parę dziś powstająca osada przy stacyi Warsz.–Wied. Koluszki, zmieni się na spore miasteczko (…) Wtedy może i zarząd pocztowy zdecyduje się otworzyć w Koluszkach stacyję pocztową, której do dziś mimo niezbędnej potrzeby wcale nie ma! W Koluszkach jest tylko prosta ekspedycja – czyli skrzynka pocztowa, zawartość której wagon pocztowy zabiera do Łodzi i ztamtąd do właściwych miejsc ekspedytuje. (…) W Koluszkach jest nawet sąd gminny, który sam bez wątpienia znaczną mieć musi korespondencyję; tamże mieszka sędzia tegoż sądu, cały legijon urzędników kolejowych i t. d., to już dla nich samych należałoby otworzyć stacyję pocztową.”

Urząd Pocztowo – Telegraficzny przy ul. Brzezińskiej 5 – lata 30.

W okresie międzywojennym Urząd Pocztowo – Telegraficzny mieścił się przy ul. Brzezińskiej 5 w budynku Sikorskich. Do 1939 r. funkcję naczelnika sprawował Jan Boczyluk. Niestety niewiele wiemy o działalności poczty ze względu na spalenie się całego archiwum i dokumentacji w pożarze wywołanym trafieniem budynku niemiecką bombą lotniczą w pierwszych dniach wojny. Prawdopodobnie w budynku poczty lub dworca znajdowała się centrala telefoniczna, a same Koluszki skomunikowane były początkowo kilkunastoma telefonami, ale tuż przed wybuchem wojny już kilkadziesiąt miejsc posiadało połączenie telefoniczne. Ze względu na zniszczenie budynku poczty w 1939 r., Urząd Pocztowy zlokalizowano przy ul. Brzezińskiej 22.

Plan budynku niemieckiej poczty sporządzony na potrzeby AK.

Artykuł został zrealizowany przez Stowarzyszenie Historia Koluszek w ramach realizacji zadania publicznego "Poznajemy historię lokalną w domach!" przy wsparciu Urzędu Miejskiego w Koluszkach.